Cztery pytania, dotyczące zasadności składania przez konsumentów dodatkowych oświadczeń o świadomości skutków nieważności umowy jak również sposobu liczenia odsetek za opóźnienie należnych kredytobiorcy zostały zadane przez Sąd Okręgowy w Warszawie.
Postanowieniem z dnia 27 stycznia 2023 r. Sąd Okręgowy w Warszawie powziął wątpliwość i na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o wyjaśnienie czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych wsarunków w umowach konsumenckich oraz zasady skuteczności i równoważności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych, zgodnie z którą:
- konsument nie może skutecznie dochodzić od przedsiębiorcy roszczeń wynikających z zawarcia w umowie nieuczciwych warunków dopóki nie złoży oświadczenia, że nie zgadza się na utrzymanie w mocy nieuczciwych warunków umownych, zgadza się na wyłączenie ich stosowania oraz rozumie i akceptuje wynikające z tego konsekwencje, obejmujące potencjalnie nieważność całej umowy;
- konsument nie może skutecznie dochodzić od przedsiębiorcy zwrotu świadczenia nienależnego spełnionego na podstawie nieuczciwych warunków umownych, dopóki nie złoży powyższego oświadczenia;
- roszczenie konsumenta o zwrot świadczenia nienależnego spełnionego na podstawie nieuczciwych warunków umownych nie jest wymagalne, dopóki nie złoży powyższego oświadczenia;
- przedsiębiorca nie ma wobec konsumenta obowiązku zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia, dopóki nie zapozna się z powyższym oświadczeniem konsumenta.
Złożone przez sąd pytania prejudycjalne są reakcją na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. sygn. III CZP 6/21 i wyrosłą na jej podstawie (naszym zdaniem niedopuszczalną w świetle przepisów zarówno krajowych jak i europejskich) praktykę części składów orzekających, zgodnie z którą o nieważności umowy na skutek bezskuteczności jej postanowień można mówić dopiero od momentu złożenia przez konsumenta, po pouczeniu dokonanym przez sąd, stosownego oświadczenia o świadomości skutków i zgodzie na upadek umowy. W konsekwencji powyższego niektóre sądy błędnie zaczęły przyjmować, że opóźnienie banku (mimo wzywania go do zapłaty, złożenia reklamacji czy pozwu) powstaje dopiero od chwili złożenia przedmiotowego oświadczenia – w praktyce oznacza to oddalenie części roszczenia odsetkowego za okres poprzedzający złożenie oświadczenia.
Stanowisko polskiego Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale III CZP 6/21 w istocie prowadzi do niedopuszczalnego wniosku, że wypełnienie obowiązku informacyjnego przez sąd krajowy może ograniczyć prawa konsumenta, np. doprowadzić do zniweczenia skutku wymagalności jego roszczeń lub uzależnienia daty wymagalności od daty wykonania obowiązku informacyjnego przez sąd, na co konsument oczywiście nie ma żadnego wpływu. Uchwała ta uzależnia zakres przysługującej konsumentom ochrony (ocenianej przecież przez TSUE jako ochrona bezwarunkowa) od tego czy dany konsument wytoczy powództwo i zdecyduje się na pozwanie nieuczciwego przedsiębiorcy od tego, który nie zdecyduje się na ten krok Narusza ono także zasadę równoważności i zasadę skuteczności wyrażoną w Dyrektywie 93/13.
W toku prowadzonych przez nas postępowań wielokrotnie wskazywaliśmy, że wymagalność roszczenia konsumenta nie może zależeć od pouczenia dokonanego przez sąd i odebrania od kredytobiorcy oświadczenia, skoro konsument decydując się na zainicjowanie sporu sądowego świadomie i wyraźnie opowiedział się za nieważnością już w pozwie, a pozwany przedsiębiorca (bank) po zapoznaniu się ze stanowiskiem konsumenta konsekwentnie przez cały proces wnosił o jego oddalenie powołując się na bezzasadność jego roszczeń. W praktyce jednak część składów orzekających uznaje, że konsumentom należą się odsetki za opóźnienie w spełnieniu przez przedsiębiorcę świadczenia dopiero od chwili złożenia przez konsumenta tego oświadczenia, czym pozbawiają kredytobiorców całości lub w części odsetek ustawowych za opóźnienie za okres od otrzymania przez przedsiębiorcę wezwania do zwrotu świadczeń, względnie wniesienia pozwu, do dnia złożenia oświadczenia. Konstrukcja ta prowadzi do zupełnej losowości w czynieniu roszczenia wymagalnym bowiem uzależnia ją od podjęcia czynności nie przez uprawnionego a przez podmiot trzeci (sąd). Co jednak ważniejsze, to w którym momencie sąd rozstrzygający spór zdecyduje się na pouczenie konsumenta o skutkach nieważności i odbierze oświadczenie leży tylko w dyspozycji danego sędziego i pozostaje poza jakąkolwiek kontrolą stron – sąd może to zrobić już na pierwszej rozprawie ale w zasadzie może też zwlekać do ostatniej chwili. Określanie terminu opóźnienia banku w sposób zaprezentowany powyżej powoduje również, że przedsiębiorcy negujący uzasadnione roszczenia konsumentów nie ponoszą w istocie odpowiedzialności za opóźnienie, a zatem mają możliwość nieskrępowanego korzystania ze środków pieniężnych, które powinny zostać zwrócone konsumentowi.
Sąd Okręgowy, w ślad za naszym stanowiskiem wyrażonym w treści wniosku o zadanie pytań, dostrzegł że jest to praktyka wątpliwa i mogąca godzić w ochronę konsumencką, a w szczególności w cel dyrektywy 93/13 dlatego też zdecydował się na zadanie pytań m.in. o zasadność odbierania tego typu oświadczeń od kredytobiorców – konsumentów w sytuacji, w której to dana umowa kredytowa powinna być uznana za nieważną od początku zaś konsument ma jedynie prawo do jej „uzdrowienia” – inaczej mówiąc, że zgoda konsumenta wcale nie jest potrzebna do stwierdzenia nieważności umowy, a co najwyżej do utrzymania jej w mocy i zrzeczenia się tak rozumianej ochrony. Sąd Okręgowy pyta także czy roszczenie konsumenta o zwrot świadczenia nienależnego staje się wymagalne dopiero po tym, jak złoży świadome oświadczenie, w którym wyrazi zgodę na stwierdzenie nieważności umowy czy też czy odsetki ustawowe za opóźnienie przysługują temuż konsumentowi od wezwania do zwrotu świadczeń z nieważnej umowy.
Kredytobiorców w tej sprawie reprezentują adw. Marta Chęcińska i adw. Wiktor Budzewski
Postanowienie z dnia 27 stycznia 2023, sygn. akt XXVIII C 1848_21 – pobierz
RYBOXX DESIGN - Robert Ryba