Skutek orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości UE

Podstawową regułą w systemie prawa unijnego, wyrosłą na kanwie orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, jest reguła pierwszeństwa prawa unijnego nad prawem krajowym państwa członkowskiego. Państwa członkowskie mają obowiązek podejmować działania zmierzające wprost do zapewnienia realizacji założeń wynikających z prawa UE. Obowiązek ten wypływa z art. 4 (3) Traktatu o Unii Europejskie [„TUE”], który wskazuje, że „Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonaniu zadań wynikających z Traktatu.” Jednym z instrumentów umożliwiających zapewnienie zgodności prawa krajowego z prawem unijnym jest pytanie prejudycjalne.

Pytanie prejudycjalne to zapytanie sądu kraju członkowskiego Unii Europejskiej (sądu krajowego) dotyczące konkretnej sprawy, powstałe na tle wątpliwości interpretacyjnych przepisów prawa wspólnotowego. W omawianej procedurze chodzi o to, aby sąd rozpoznający konkretną sprawę w oparciu o wydane orzeczenie mógł zweryfikować czy dany przepis prawa wewnętrznego nie jest sprzeczny z prawem UE. Podstawowym celem analizowanej instytucji jest zatem zapewnienie spójności poprzez wyeliminowanie ewentualnych niezgodności między prawem państwa pytającego a prawem europejskim, bowiem państwo członkowskie nie może stosować przepisu prawa krajowego, który jest sprzeczny z prawem wspólnotowym.

W świetle art. 19 ust. 3 lit. b) TUE i art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej [„TFUE”], Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej [„TSUE”] jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni prawa Unii i ważności aktów wydawanych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TSUE odnoszącym się bezpośrednio do przywołanego powyżej art. 267 TFUE, kompetencja każdego sądu państwa członkowskiego do skierowania pytania prejudycjalnego nie może być wyłączona lub ograniczona przez jakiekolwiek organy czy procedury krajowe.

Zwrócić przy tym należy uwagę, że świetle utrwalonego orzecznictwa TSUE dotyczącego art. 267 TFUE kompetencja każdego sądu państwa członkowskiego do skierowania pytania prejudycjalnego nie może być wyłączona lub ograniczona przez jakiekolwiek organy czy procedury krajowe. Sądy krajowe powinny mieć zagwarantowaną swobodę w wykonywaniu tego uprawnienia na każdym etapie postępowania, jaki uznają za stosowny (tak m.in. wyrok w sprawie C-689/13 Puligienica Facility Esco SpA (PFE), w sprawie C-188/10 i C-189/10 Melki i Abdeli; w sprawie C-173/09 Elchinov; C-283/16 M.S., w sprawie C-5/14 Kernkraftwerke, czy w sprawie C-614/14 Ognyanov).

Co istotne i co warte zasygnalizowania, także Trybunał Konstytucyjny opowiedział się za powyższą zasadą i w wyroku z 11 maja 2005 r. (sygn. K 18/04) wskazał, że „powinność zwrócenia się z pytaniem prejudycjalnym stanowi prawną konsekwencję przyjętych suwerennie zobowiązań międzynarodowych (wspólnotowych) państwa polskiego jako państwa członkowskiego Wspólnot i UE.”

Oczywistym być zatem musi, że ratyfikując Traktat akcesyjny oraz Akt dotyczący warunków przystąpienia, Rzeczpospolita Polska zaaprobowała podział funkcji w ramach systemu organów Wspólnot i Unii Europejskiej. Elementem tego podziału pozostaje przypisanie interpretacji prawa wspólnotowego i troski o jej jednolitość Trybunałowi Sprawiedliwości.

Zwrócić także należy uwagę, za Sądem Najwyższym, który w wyroku z dnia 25 stycznia 2018 r., sygn. IV CSK 664/14 wskazał że „rozważając następstwa zapadłego w sprawie orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE w przedmiocie wykładni, podjętego w trybie prejudycjalnym podkreślić należy, że nie wywiera ono skutku erga omnes (wobec wszystkich), jest jednak wiążące dla sądu, który zwrócił się z pytaniem oraz dla wszystkich sądów krajowych orzekających następnie w danej sprawie. Orzeczenie wstępne formułuje bowiem zasadę (motif) wyroku, pozostawiając sądowi krajowemu rozstrzygnięcie sprawy (dispositif). Związanie takie wprawdzie nie wynika wprost z art. 267 T.f.UE, ale zostało przesądzone w judykaturze (wyrok C-69/85 Wunsche). Wykładnia prawa unijnego zawarta w wyroku prejudycjalnym TSUE jest skuteczna z mocą wsteczną (ex tunc). Zgodnie z doktryną acte éclairé mogą z niej korzystać wszystkie inne sądy krajowe, także sądy innych państw członkowskich.”

W świetle powyższego, formalnie orzeczenie wstępne wiąże tylko sąd, który zadał pytanie prejudycjalne, a zatem miałby formalnie skutek inter partes (pomiędzy stronami) i tylko co do danej sprawy. W praktyce przyjmuje się jednak stanowisko odmienne – orzeczenia TSUE są najważniejszymi źródłami interpretacji prawa UE, wiążącymi dla wszystkich.

Na powyższą praktykę i traktowanie orzeczeń TSUE jako wiążących, wskazuje chociażby wręcz masowe zawieszanie postępowań w sprawach frankowych do czasu rozstrzygnięcia sprawy C-260/18 (o której pisaliśmy w poście Opinia Rzecznika Generalnego TSUE w sprawie C-260/18 Dziubak). Zawieszenie postępowania w procesie cywilnym jest przy tym możliwe jeżeli Sąd rozpoznający daną sprawę uzna, że rozstrzygnięcie w jego sprawie zależy od wyniku postępowania toczącego się w tym wypadku przed TSUE.